Τα οικεία κακά της Αργολίδας

Του Γιώργου Στείρη

Επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ

Εδώ και κάποια χρόνια, στη διάρκεια των θερινών διακοπών, συζητώ με την παρέα μου στο Κυβέρι τα προβλήματα της γης μας, της Αργολίδας. Κάποιοι, λιγότερο γκρινιάρηδες, έλεγαν ότι μοιάζουμε με τους γέρους του The Muppet Show, ιδίως σε εποχές που το Ναύπλιο και η γύρω περιοχή πλημμύριζαν από επισκέπτες. Φέτος διαπίστωσα ότι οι επικριτές μας μειώθηκαν κατά πολύ και εκείνοι που προβληματίζονται πολλαπλασιάσθηκαν. Τι άλλαξε άραγε; 

Μα φυσικά μειώθηκαν οι επισκέπτες και ο τζίρος. Σε συνδυασμό με την τραγική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει όλες σχεδόν οι αγροτικές δραστηριότητες στην Αργολίδα, τα πράγματα δεν προοιωνίζονται ευοίωνα. Επειδή στην Ελλάδα έχουμε αποφασίσει ενσυνείδητα να αποδίδουμε τα πάντα στην κρίση και τα μνημόνια, θα ήθελα, ως μελέτη περίπτωσης, να αποτυπώσω μερικές σκέψεις για το πώς συγκεκριμένες επιλογές κατέστησαν αναπόφευκτη την κρίση, έστω στη μικροκλίμακα της Αργολίδας, και πώς η κατάσταση θα μπορούσε ενδεχομένως να αναστραφεί. Προς αποφυγή παρεξηγήσεων σε μια περιοχή που όλοι γνωριζόμαστε, αναγνωρίζω την προσφορά όλων όσοι διαχειρίστηκαν τα κοινά τις προηγούμενες δεκαετίες. Ο καθείς προσέφερε, όσο και όπως μπορούσε και νόμιζε. Θαύματα δε γίνονται.

Η Αργολίδα είναι κατά τεκμήριο ένας από τους φύσει και θέσει πλέον προνομιούχους νομούς της Ελλάδας: διαθέτει ήπιο κλίμα, εύφορη πεδιάδα και παραγωγικά ημιορεινά εδάφη, μεγάλες και ωραίες ακτές, σημαντικότατα αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία, γειτνίαση με την Αθήνα. Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Και όμως, πήγαν στραβά αρκετά πράγματα.

Αρχικά, όταν σχεδιάστηκε το δίκτυο αυτοκινητοδρόμων της Πελοποννήσου, τη δεκαετία του 1990, η Αργολίδα πρακτικά εξαιρέθηκε. Ο νομός βολεύτηκε μ' ένα επαρχιακό δρόμο ήπιας κυκλοφορίας, ο οποίος συνδέει τις Μυκήνες με το Ναύπλιο και συνεχίζει προς την Επίδαυρο, χωρίς ακόμα να φθάνει στο Κρανίδι. Δρόμος που παραμένει ουσιαστικά ανολοκλήρωτος, αφού δεν έχουν κατασκευαστεί όλοι οι κόμβοι που θα τον καθιστούσαν πλήρως λειτουργικό (π.χ. κόμβος Προσύμνης). Το αποτέλεσμα είναι να ισούται περίπου χρονικά η διαδρομή από τον κόμβο Αρχαίας Νεμέας προς το Ναύπλιο, την πρωτεύουσα του νομού, με τη διαδρομή έως την Καλαμάτα, η οποία όμως γίνεται εντός σύγχρονου και ασφαλούς αυτοκινητόδρομου.

Επίσης, παρά τα πάμπολλα εκατομμύρια ευρά που δαπανήθηκαν για τον εκσυγχρονισμό του σιδηροδρομικού δικτύου, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των έργων τα δρομολόγια του ΟΣΕ διακόπηκαν! Και ενώ εμείς στην Αργολίδα ασχολούμασταν με τον σιδηρόδρομο, η Καλαμάτα κατάφερε να καταστήσει διεθνές εμπορικό το παλαιό της στρατιωτικό αεροδρόμιο. Κάθε σύγκριση περιττή. Οπότε ας μην παραπονούνται οι συμπατριώτες μου για την ραγδαία τουριστική ανάπτυξη της Καλαμάτας. Οι Μεσσήνιοι προίκισαν το νομό τους με σύγχρονο αυτοκινητόδρομο και αεροδρόμιο. Βλέπετε, τίποτα δεν είναι τυχαίο. Η ολοκλήρωση του δρόμου Μυκήνες-Ναύπλιο και η σύνδεσή του με τον κόμβο Αρχαίας Νεμέας είναι μια λύση προχωρημένη, ίσως όχι η άριστη, αλλά δυστυχώς χρονίζει. Για πόσο ακόμα άραγε; Επιπρόσθετα, η βελτίωση της οδού Άργους-Άστρους-Λεωνιδίου-Κυπαρίσσιου, η οποία είναι μοναδικού κάλλους, θα μπορούσε να προσφέρει διεξόδους ανάπτυξης στην Αργοναυπλία. Το ίδιο χρειάζεται να γίνει και στην Ερμιονίδα, ώστε να συνδεθεί το Κρανίδι με το Λυγουριό και την ανατολική Κορινθία. Μελέτες υπάρχουν, αλλά τα έργα δεν προχωρούν. Από την άλλη, η κατασκευή αεροδρομίου στην Αργολίδα είναι παραμύθι της Χαλιμάς∙ δε γίνεται για πολλούς λόγους. Μόνο η εμπορική χρήση του αεροδρομίου στην Τρίπολη θα μπορούσε να βοηθήσει την Αργολίδα έως ένα βαθμό. Όσον αφορά την τουριστική χρήση του λιμανιού του Ναυπλίου, βήματα γίνονται, αλλά η υποδομή υπολείπεται ανταγωνιστικών περιοχών.

Επιπλέον, η Αργολίδα διαθέτει στο κεντρικότερό της σημείο μια εκπληκτική ενιαία ακτογραμμή, μήκους περίπου 15 χιλιομέτρων, από το Ναύπλιο έως το Κιβέρι. Το ανάγλυφο είναι εξαιρετικά ήπιο και περιλαμβάνει ένα σημαντικό υδροβιότοπο, ικανό να προσελκύσει πολλούς τουρίστες που ασχολούνται με την παρατήρηση πουλιών (η Λέσβος αποτελεί άριστο παράδειγμα). Η ακτογραμμή αυτή όμως βρίσκεται σε κατάσταση κατώτερη των δυνατοτήτων της. Αρχικά, ο υδροβιότοπος είναι παρατημένος στην τύχη του και βρίθει παρεμβάσεων που δεν συνάδουν με τη σημασία του. Ακόμη, στην ευρύτερη παραλιακή ζώνη βρίσκονται εγκατεστημένες πάμπολλες βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες.
Η λύση είναι μονόδρομος: η προσέλκυση αλλοδαπών επισκεπτών. Και αυτό μπορεί να συμβεί πρωτίστως μέσω των μνημείων και του πολιτισμού.



Παράλληλα, η περιοχή έχει «προικισθεί» με εξαιρετικά περιορισμένες χρήσεις γης, οι οποίες δεν διευκολύνουν την ήπια τουριστική αξιοποίηση. Επίσης, εξαιτίας βασικά του νόμου για την εκτός σχεδίου δόμηση και την αμέλεια των κρατικών αρχών, έχουν κτιστεί και κτίζονται στην περιοχή πάμπολλες κατοικίες, οι οποίες φυτρώνουν διάσπαρτα, χωρίς σχέδιο, υπονομεύοντας τη δυνατότητα συνολικής αναμόρφωσης και τουριστικής αξιοποίησης της ευρύτερης παραλιακής ζώνης. Η περιοχή ανάμεσα στους Μύλους και το Κιβέρι επαρκεί ακόμη για την κατασκευή μεγάλων και σύγχρονων τουριστικών μονάδων, οι οποίες θα άλλαζαν άρδην την τουριστική οικονομία της Αργολίδας. Αν όμως συνεχίσουν να χτίζονται διάσπαρτες εξοχικές κατοικίες και ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, θα χαθεί και η τελευταία ευκαιρία συνολικής και σχεδιασμένης τουριστικής αναβάθμισης του Αργολικού κόλπου. Εάν ο δρόμος Ναυπλίου-Μύλων μεταφερόταν προς την ενδοχώρα και ο ήδη υφιστάμενος παραλιακός δρόμος μετατρεπόταν σε ποδηλατόδρομο και πεζόδρομο, εάν όλες οι βιομηχανικές μονάδες απομακρύνονταν από το παραλιακό μέτωπο, επίσης θα άλλαζαν πλήρως οι προοπτικές αξιοποίησης αυτής της μεγάλης παραλίας

Την ίδια στιγμή, από την άλλη πλευρά του Αργολικού κόλπου, πάνω από τον Καραθώνα, την πλέον γνωστή και όμορφη παραλία της Αργολίδας, υπάρχει παράνομη χωματερή. Επίσης, το Τολό, η πλέον φυσικά προικισμένη ακτή του Αργολικού, καταστράφηκε ανεπανόρθωτα στη διάρκεια της επταετίας και ύστερα, όταν κτίστηκαν τερατουργήματα πάνω στον αιγιαλό και εξαφάνισαν το μεγαλύτερο μέρος της παραλίας. Δεν είναι τυχαίο συνεπώς γιατί οι επενδυτές επέλεξαν την Ερμιονίδα για να κατασκευάσουν μεγάλες τουριστικές μονάδες, οι οποίες ανήκουν στις κορυφαίες της Μεσογείου. Εκεί, πέρα από τις φυσικές ομορφιές και το ζεστό κλίμα, υπήρχε κατάλληλος χώρος, ο οποίος δεν διατίθεται, ενώ υπάρχει, στην Αργοναυπλία. Η ξενοδοχειακή υποδομή γύρω από τον Αργολικό δεν έχει εκσυγχρονισθεί για να πλησιάσει το επίπεδο άλλων περιοχών της Ελλάδας. Και αυτό εν μέρει γιατί τις προηγούμενες δύο δεκαετίες αρχές και επιχειρηματίες του νομού μας έκαναν την επιλογή τους: να στηριχθούν στον εσωτερικό τουρισμό, του Σαββατοκύριακου. Το επιχείρημα ήταν ότι ο Έλληνας είναι κιμπάρης τουρίστας, αφού τρώει και πίνει πολύ, άρα αφήνει χρήματα. Ο αλλοδαπός είναι τσίπης, τρώει μια χωριάτικη στα τέσσερα. Όλη η τουριστική υποδομή στο Ναύπλιο και τα περίχωρα συγκροτήθηκε γύρω από αυτή την ιδέα. Ο τουρισμός του καφέ και του ποτού, όπου συμφέρει τέσσερα άτομα να φάνε πίτσα και σαλάτα, πάρα να παραγγείλουν φρέντους με θέα την θάλασσα, όμως τελείωσε. Τώρα που οι Έλληνες δεν έχουν πολλά χρήματα και επιπλέον βαρέθηκαν να πίνουν καφέδες στο Ναύπλιο και τις γύρω παραλίες, το αδιέξοδο φαίνεται.

Η λύση είναι μονόδρομος: η προσέλκυση αλλοδαπών επισκεπτών. Και αυτό μπορεί να συμβεί πρωτίστως μέσω των μνημείων και του πολιτισμού. Αυτά αποτελούν το συγκριτικό πλεονέκτημα του νομού. Στην Αργολίδα βρίσκονται δύο από τους δέκα πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς τόπους της Ελλάδας: οι Μυκήνες και η Επίδαυρος. Επίσης, πάμπολλοι άλλοι (θέατρο Άργους, Παλαμήδι, Ασίνη, Τίρυνθα, Ηραίο, Λέρνα, Φράγχθι κ.ά.). Μολαταύτα ελάχιστοι, συγκριτικά με άλλες περιοχές, ξένοι τουρίστες επισκέπτονται την Αργολίδα. Τα περισσότερα μνημεία δεν έχουν αναδειχθεί επαρκώς, ενώ τα έργα που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια βελτίωσαν την κατάσταση, αλλά δεν ήταν τέτοια που να αρκούν σε μνημεία παγκόσμιας κλάσης.

Η Αργολίδα διαθέτει τρία αρχαία θέατρα, δύο στην Επίδαυρο και ένα στο Άργος. Θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν καλλιτεχνικά σε μεγαλύτερο χρονικό εύρος και θεματικό εύρος, με ανοίγματα σε διεθνείς παραγωγές και την καλλιτεχνική πρωτοπορία, ώστε και περισσότεροι αλλοδαποί να αποκτήσουν ενδιαφέρον συμμετοχής στις εκδηλώσεις που θα φιλοξενούνται. Επίσης, το Άργος στην αρχαιότητα φιλοξενούσε τη σπουδαιότερη σχολή γλυπτικής, στην οποία μαθήτευσαν οι Φειδίας, Μύρων και Πολύκλειτος, οι κορυφαίοι γλύπτες της κλασσικής εποχής. Θα μπορούσε ο Δήμος, με ανεκτό κόστος, να οργανώσει μια Γλυπτοθήκη στο Άργος, ένα θεματικό μουσείο γλυπτικής, εκθέτοντας πιστά αντίγραφα των έργων που σχετίζονται με τη σχολή του Άργους και να ξαναμπεί η πόλη στον τουριστικό χάρτη.

Παρόμοια εγχειρήματα σε ευρωπαϊκές πόλεις έχουν αποδώσει τα μέγιστα. Στην Λέρνα και τις Μυκήνες θα μπορούσαν να κατασκευαστούν μυθολογικά πάρκα για τον Ηρακλή και τον Τρωικό Πόλεμο, αντίστοιχα με το χωριό του Αστερίξ στη Γαλλία, τα οποία θα εξασφάλιζαν στον τόπο υψηλή επισκεψιμότητα σε όλη τη διάρκεια του έτους. Μελέτη για το μυθολογικό πάρκο Λέρνας υπάρχει, αλλά το έργο χρονίζει. Φιλότιμες προσπάθειες που είχαν γίνει για πολιτισμό υψηλής ποιότητας πριν από κάποια χρόνια (όπερα, τζαζ, κλασσική μουσική, χορός) δεν ευοδώθηκαν και δεν επαναλήφθηκαν. Οφείλω επίσης να επισημάνω ότι, στη νεότερη περίοδο, η Αργολίδα διαδραμάτισε καθοριστικότατο ρόλο στον Αγώνα του 1821. Η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και το Σύνταγμα του 1822 είναι γεγονότα παγκοσμίου εμβέλειας, χωρίς ίχνος υπερβολής. Και ενώ πλησιάζει το ορόσημο των 200 ετών από την ελληνική επανάσταση, οι συμπατριώτες μου καθεύδουν. Κοινώς, δεν κουνιέται φύλλο. Και βάζω στοίχημα ότι Αρκάδες και Μεσσήνιοι θα καταφέρουν και πάλι να καταστήσουν τις περιοχές τους κέντρο των εορτασμών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε έργα, τουρίστες και αίγλη.

Η αύξηση της επισκεψιμότητας θα μπορούσε να αποτελέσει και μια μικρή ανάσα για τον ταλαιπωρημένο αγροτικό κόσμο, ο οποίος ενώ παράγει απαράμιλλης ποιότητας και γεύσης αγροτικά προϊόντα, δε μπορεί να τα διαθέσει και συχνά σαπίζουν στα κτήματα. Μεγάλη μερίδα ευθύνης για τα προβλήματα της αγροτιάς φέρει και ο αναβαλλόμενος Ανάβαλος. Για όσους δεν το γνωρίζουν, στην άκρη της Αργολίδας, στο Κυβέρι, υπάρχει μια υποθαλάσσια πηγή γλυκού νερού, η οποία αρκεί να αρδεύσει όλη την Αργολίδα και μέρος της Αρκαδίας. Από την περίοδο της επταετίας μέχρι σήμερα το έργο δεν έχει ολοκληρωθεί, παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες, και το μεγαλύτερο μέρος του νερού χύνεται στη θάλασσα. Έτσι μεγάλο μέρος του νομού δεν διαθέτει αρκετό και φθηνό νερό. Ειδικά η Ερμιονίδα των πάμπολλων πια τουριστών υποφέρει. Εσχάτως, μιας και λόγω της ανομβρίας στερεύουν οι πηγές ύδρευσης του Ναυπλίου και του Άργους και πιθανότητα το φθινόπωρο οι δύο πόλεις να αντιμετωπίσουν σοβαρότατο πρόβλημα, ορισμένοι ξαναθυμήθηκαν τον Ανάβαλο. Το 1991, όταν η Αθήνα αντιμετώπιζε πρόβλημα λειψυδρίας, η κυβέρνηση Μητσοτάκη είχε εισηγηθεί την αξιοποίηση του Αναβάλου για την ύδρευση της Αθήνας, ύστερα βέβαια από επεξεργασία του νερού, ως μια λύση. Στην Αργολίδα ποτέ δεν τέθηκε επί τάπητος ένα τέτοιο σχέδιο, για ώρα ανάγκης έστω. Τώρα που η ανάγκη ήλθε, ο νόμος είναι πάλι επί ξύλου κρεμάμενος.

Τέλος, η Αργολίδα βασανίζεται από τον ανταγωνισμό των δύο πόλεων, Άργους και Ναυπλίου. Παρότι απέχουν όσο η Αθήνα από τον Πειραιά, ανταγωνίζονται η μια την άλλη. Όλες οι υποδομές (υπηρεσίες, νοσοκομεία, δικαστήρια, γήπεδα κλπ.) υπάρχουν εις διπλούν. Φυσικά, σε μικρό μέγεθος και μέτρια ποιότητα, ανολοκλήρωτες και άρα αδύναμες να εξυπηρετήσουν πλήρως τον πολίτη και να συμβάλουν στην ανάπτυξη του νομού. Η λύση μοιάζει απλή. Οι άρχοντες του νομού, εδώ και δεκαετίες, θα έπρεπε να είχαν επιδιώξει την ένωση των δύο πόλεων. Αν τα σχέδια πόλης Άργους και Ναυπλίου είχαν επεκταθεί προς τον ενδιάμεσο των δύο πόλεων χώρο και μόνο, αυτό θα ήταν ήδη πραγματικότητα. Αν ανέβει κανείς στο Παλαμήδι ή το κάστρο του Άργους, θα καταλάβει ότι ήταν εφικτό. Παράλληλα, όλες οι βασικές υποδομές του νομού θα έπρεπε να κατασκευασθούν ανάμεσα στο Άργος και το Ναύπλιο, ώστε να είναι κοινές, επαρκείς σε μέγεθος και να εξυπηρετούν όλους, συμβάλλοντας παράλληλα στην ενοποίηση του χώρου και των παραγωγικών δυνάμεων. Αντ' αυτού, οι δύο πόλεις συνεχίζουν να επεκτείνονται γυρίζοντας η μια την πλάτη στην άλλη, προς άλλες κατευθύνσεις. Ανταγωνίζονται μεταξύ τους, μοιράζοντας στα δύο τα ήδη πενιχρά κονδύλια που φτάνουν στο νομό.



Φυσικά, για να παραφράσω ένα αρχαίο ρητό, δεν κομίζω πορτοκάλια στην Αργολίδα. Πολλά από όσα ανέφερα είναι συζητημένα ήδη. Άλλα όμως έχουν λησμονηθεί, άλλα έχουν παγώσει, για άλλα υπάρχει αδιαφορία. Ελπίζω μόνο, επειδή υπενθυμίζω οικεία κακά, να προκληθεί εκ νέου διάλογος για όσα δεν έγιναν, για όσα μέλλονται να γίνουν και για όσα θα μπορούσαν να γίνουν.